De T van TPACK

Naar aanleiding van het TPACK symposium op de ORD, waar discussie ontstond over de T van TPACK, heb ik met een aantal mensen nog eens verder gepraat over het wel of niet "wegintegreren" van de T. De T staat voor Technology, een term die wij over het algemeen vertalen als ict, of binnen de opleiding Onderwijskunde in Twente ook wel als media. De T staat in het model van Koehler en Mishra gekoppeld aan de K (TK) om aan te geven dat het over Technological Knowledge gaat, kennis over ict: kennis over de mogelijkheden en de toepassingen, maar het gaat ook de vaardigheden om ict te gebruiken.

De T komt in het model op 3 andere manieren voor: Technological Content Knowlegde (TCK, kennis over de relatie van ict en vakinhoud en hoe je die vakinhoud op verschillende manieren kan presenteren), Technological Pedagical Knowlegde (TPK, kennis over de relatie van ict en didactiek en hoe didactiek kan veranderen als je ict gebruikt) en natuurlijk bij Technolocial Pedagogical Content Knowlegde (TPCK of TPACK), waarvan Koehler en Mishra zeggen “…at the heart of good teaching there are three components: content, pedagogy and technology, plus the relationship among and between them...” (Koehler & Mishra, 2009).

Het woord "Technology" dat Koehler en Mishra gebruiken is een veelomvattend begrip. Technologie kan volgens hen wijzen op apparaten (bijvoorbeeld een schoolbord, een overheadprojector, een laptop, of een grafische rekenmachine) en het kan betrekking hebben op een omgeving waarin technologie wordt gebruikt (bijvoorbeeld een elektronische leeromgeving, internet, een simulatie, of een online cursus). In de opvatting van Koehler en Mishra hoeft technologie niet alleen betrekking te hebben op digitale technologie, maar is het een neutraal begrip en kan het zowel gaan om traditionele media, zoals het schoolbord en de overheadprojector, en op moderne media, zoals de computer en digitale video. In de praktijk van het onderzoek naar TPACK gaat het echter altijd om digitale technologie.

Toch vind ik het belangrijk om dit te noemen. Het gaat om hulpmiddelen die een docent gebruikt om het onderwijs te verzorgen. Zoals we in onze literatuurstudie ook aangeven was in het oorspronkelijke denken over PCK (Shulman, 1986) ook impliciet een rol weggelegd voor technologie: het gebruiken van analogieën, illustraties, voorbeelden, uitleg en demonstraties om ingewikkelde concepten te kunnen uitleggen behoort ook volgens Shulman juist tot de kerncompetenties van docenten. Waarom dan toch de T? Aan de ene kant vanwege de redenen die ik in een eerder bericht noemde (bijhouden van snelle ontwikkelingen op ict-gebied en het feit dat je altijd rekening moet houden met de manier waarop je je onderwijs ondersteunt), maar de reactie van Pløn Verhagen n.a.v. mijn bericht en het gesprek met hem daarover zorgde ervoor dat ik er nog verder over aan het nadenken ben. Pløn geeft aan dat de T staat voor de gereedschapskennis van de onderwijsontwerper en de leraar, voor kennis van en vaardigheden in het omgaan met onderwijsmedia die vaak complex zijn en niemand komt aanwaaien, ook (aanstaande) leraren niet. Toch moeten docenten er iets mee, omdat de dynamiek van het huidige onderwijs volgens Pløn vraagt om "vaardige en lenige aanpassing van de moderne leraar aan voortdurend veranderende omstandigheden, niet in de laatste plaats als gevolg van ontwikkelingen op het gebied van media en communicatie".

De T van TPACK.. een logisch onderdeel van het repertoire van de leraar, net als vakinhoud en didactiek. Maar ook vakinhoud en didactiek integreren we niet weg. De manier waarop we de vakdidactiek kunnen ondersteunen wat mij betreft dus ook niet. Of, zoals Pløn aangeeft: een leraar moet media naar zijn hand kunnen zetten. Het kunnen gebruiken van media op zo'n manier dat het onderwijs optimaal ondersteund wordt is een vak apart en verdient wat mij betreft dus ook aandacht in de lerarenopleiding (maar wel zoveel mogelijk geintegreerd met vakdidactiek!).

Samenwerking met Gent op het gebied van TPACK

De ORD is een mooie gelegenheid om - naast het volgen van presentaties en discussies - met collega's eens verder te praten over onderzoek en mogelijkheden voor verdere samenwerking te bespreken. Vanmorgen spraken we bijvoorbeeld met onze collega's uit Gent over onze samenwerking op het gebied van ict-integratie in de lerarenopleidingen voor basisonderwijs. Het uitvoeren van de literatuurstudie, waar ik gisteren de resultaten van presenteerde tijdens het TPACK symposium, was een eerste stap in onze samenwerking.

Nu we weten wat er aan wetenschappelijke literatuur beschikbaar is gaan we kijken hoe het staat met de huidige situatie op het gebied van ict-integratie in de lerarenopleiding. Op basis van de case study die Jo Tondeur uitgevoerd heeft in Vlaanderen willen wij een vergelijkbaar onderzoek uitvoeren bij een aantal pabo's in Nederland. Op basis van de uitkomsten van de case studies willen we dan kijken hoe we de ict-integratie (verder) kunnen bevorderen. Dit met het idee dat als pabostudenten tijdens hun  opleiding al voldoende in aanraking komen met ict door goede voorbeelden van hun docenten en door het uitvoeren van specfieke opdrachten op bijvoorbeeld de stageschool, zij ook in hun toekomstige loopbaan meer aan ict zullen gaan doen. Vergelijkbaar onderzoek willen we op de basisscholen zelf gaan uitvoeren.

Het is interessant om een dergelijk onderzoek met meerdere partners te doen. Niet alleen om de resultaten met elkaar te vergelijken, maar ook om samen na te denken over de opzet van het onderzoek en de mogelijke rol van TPACK binnen de lerarenopleidingen.

ORD2010: Ons TPACK symposium, website & Kennisnetboekje

Op 24 juni vond het TPACK symposium plaats dat wij (Joke Voogt en ikzelf) tijdens de ORD organiseerden in samenwerking met onze collega's uit Gent, Jo Tondeur en Johan van Braak. Tijdens het symposium presenteerde ik de resultaten van de TPACK literatuurstudie die wij de afgelopen maanden uitgevoerd hebben. Het literatuuronderzoek gaat in op de wetenschappelijke basis van TPACK, voorbeelden van TPACK in de onderwijspraktijk in het po en vo, manieren om (toekomstige) leraren te ondersteunen bij het verwerven van TPACK en manieren om te meten wat het TPACK-niveau is van deze leraren.

De conclusies uit het onderzoek zijn

• Het wetenschappelijk onderzoek naar TPACK staat nog in de kinderschoenen;
• TPACK is een veelbelovend model, aansprekend en uitgaand van de professionaliteit en de praktijkkennis van de leraar;
• In het TPACK model is nog niet voldoende aandacht voor opvattingen van leraren over leren en lesgeven, terwijl we weten dat dit ook bij de intentie om ict te gaan gebruiken van groot belang is;
• De uitwerking van voorbeelden van ict-integratie binnen specifieke vakgebieden is nog erg kleinschalig en fragmentarisch. TPACK lijkt vooral geschikt voor het voortgezet onderwijs en vakleerkrachten en iets minder voor leraren uit het basisonderwijs, hoewel zij natuurlijk ook altijd met specifieke vakinhouden bezig zijn (maar wel over alle vakgebieden iets moeten weten);
• Het ontwikkelen van TPACK door leraren kan het beste gebeuren op een actieve manier, in een langer traject (niet via 1 vak of cursus) en op basis van praktijkproblemen. Een van de meest effectieve manieren om TPACK te ontwikkelen is door te werken in docentontwerpteams, waarin je samenwerkt aan een praktijkprobleem en op die manier tegelijkertijd werkt aan onderwijsvernieuwing en professionalisering;
• Er zijn verschillende instrumenten ontwikkeld om TPACK te meten, maar dit moet nog verder ontwikkeld worden. De belangrijkste instrumenten zullen ook in het Nederlands vertaald worden.

Dit zijn natuurlijk maar wat highlights uit het hele onderzoek.. Maar: het literatuuronderzoek is natuurlijk beschikbaar voor idereen die daarin geinteresseerd is. En een populaire versie van het onderzoek is uitgekomen in de onderzoeksreeks van Kennisnet! Een heel mooie manier om TPACK verder onder het voetlicht te brengen.

Na onze presentatie was de beurt aan Jo Tondeur die de laatste resultaten van de case study over TPACK in de Vlaamse lerarenopleiding presenteerde. Een interessante vergelijking tussen drie verschillende lerarenopleidingen die op verschillende manieren omgaan met ict-integratie in de opleiding. Ik hoop binnenkort wat meer te kunnen schrijven over de details van het onderzoek en de resultaten daarvan. Voor nu is de informatie ook te vinden op http://www.tpacknl.nl/. Na afloop van beide presentaties was het de beurt aan Jan van Driel om als discussiant en expert op het gebied van PCK iets te zeggen over de toegevoegde waarde van de "T" aan PCK. De discussie in de zaal spitste zich vooral toe op de vraag of het inderdaad nodig is om toch weer expliciet aandacht te vragen voor de "T", of dat die "T" niet zo snel mogelijk "weg-geintegreerd" moet worden.

Ik weet zelf niet zeker of we de T wel willen weg-integreren. In de eerste plaats is de T nog steeds zo'n nieuw en vreemd ding voor veel leraren, dat ik bang ben dat met het weglaten van de T de hele ict-implementatie weer stagneert. En ict ontwikkelt zich nog steeds zo snel, dat er aandacht moet blijven voor nieuwe toepassingen en de manier waarop je die toepassingen kan gebruiken in je onderwijs. Ten tweede denk ik zelf dat de boodschap van het TPACK model echt de integratie is van inhoud, didactiek en ict en dat als je gaat nadenken over je onderwijs, je ook direct moet nadenken over de T-kant. En ja, dat moet een geintegreerd onderdeel zijn (worden) van het standaard repertoire van een leraar, maar dat betekent dus ook dat je altijd rekening moet houden met de T-kant. En dat je elke keer kritisch moet kijken wat voor soort ict je gaat gebruiken in je onderwijs (of wanneer je dat niet doet!).

Onze presentatie over de literatuurstudie:

TPACK, een literatuurstudie

ORD2010: Onderwijs Research Dagen

Van 23 tot en met 25 juni 2010 vinden de Onderwijs Research Dagen (ORD) plaats in Enschede. Tijdens de ORD komt onderwijsonderzoekend Nederland en Vlaanderen bij elkaar om de meest recente bevindingen uit onderzoek met elkaar te delen. De ORD wordt georganiseerd onder auspiciën van de Vereniging voor Onderwijs Research (VOR) en het Vlaams Forum voor Onderwijsonderzoek (VFO).

De ORD werd geopend door Jules Pieters, hoogleraar van onze vakgroep Curriculumontwerp & Onderwijsinnovatie (C&O). Jules lichtte het thema van deze ORD toe, "de lerende leraar als onderzoeker en ontwerper", een thema waar wij in het onderzoek van C&O ook aandacht aan besteden.

Tijdens de ORD zal ik zoveel mogelijk naar sessies gaan over ict in het onderwijs en zal zelf ook een aantal presentaties verzorgen over TPACK (integratie van ict in het onderwijs en in lerarenopleidingen), Taaltreffers (serious game voor woordenschat), en het stimuleren van techniekonderwijs in het basisonderwijs.