VFO2011: Aandacht voor TPACK in de lerarenopleiding (?)

Tijdens de de studiedag "Aandacht voor ICT in het onderwijs" van het Vlaams Forum voor Onderwijsonderzoek (VFO) op 17 november organiseerden Jo Tondeur, Johan van Braak en Natalie Pareja (Universiteit Gent) samen met ons (Joke Voogt en Petra Fisser) een symposium over TPACK in de lerarenopleidingen.

Na een korte introductie van Jo Tondeur over de achtergrond van het symposium (namelijk de samenwerking van UGent en UTwente op TPACK-gebied) werd de eerste presentatie verzorg door Joke Voogt. Joke presenteerde de resultaten van een literatuuronderzoek dat wij uitvoeren naar TPACK. In eerste instantie is dit uitgevoerd in opdracht van Kennisnet en leverde daarmee ook het "TPACK-boekje" op. Op basis van die literatuurstudie zijn we nog iets uitgebreider aan de slag gegaan en zullen hier binnenkort ook een Engelstalig artikel over opleveren.

Uit de literatuurstudie blijkt onder andere dat er in de literatuur niet altijd een eenduidige uitleg van het TPACK gegeven wordt. Sommigen zien het als "slechts" een uitbreiding op het PCK van Shulman, anderen zien het als een nieuwe vorm van kennis. Sommigen bespreken technologie als alle ondersteunende middelen die je in het onderwijs kan gebruiken, anderen hebben het alleen over digitale technologieën. Daarnaast wordt er redelijk veel geschreven over het aspect "knowledge". Gaat het hier alleen om echte kennis? Of worden vaardigheden ook meegenomen? Of gaat het (waar wij op hopen) om het inzicht wat ICT kan betekenen voor het onderwijs en hoe je dat kan toepassen? Daarnaast wordt veel geschreven over het belang van het erkennen en onderzoeken van de houding van leraren ten aanzien van ict in het onderwijs. Dit geheel aan gezichtspunten maakt het niet makkelijker om een eenduidige omschrijving van TPACK te geven, laat staan om TPACK te ontwikkelen en te meten.. Het TPACK model op zich blijft een mooi model om met leraren te bespreken, maar conceptueel zit het waarschijnlijk toch iets lastiger in elkaar dan 3 cirkels die elkaar overlappen.

Jo Tondeur presenteerde daarna zijn onderzoek naar ict-integratie op 3 verschillende lerarenopleidingen. Alle drie de opleidingen waren overtuigd van het feit dat als je ict-integratie wilt bereiken, je dit ook op de lerarenopleiding zelf moet integreren. Oftewel: geen los ict-vakje meer geven. Bij lerarenopleiding 1 heeft dit ertoe geleid dat ondanks de goede bedoelingen het hele ict-gebeuren "weggeïntegreerd" is en het een "PCK-opleiding" werd. Bij lerarenopleiding 2 werd ict met name aan vakken gekoppeld, waardoor het een "TCK-opleiding werd en lerarenopleiding 3 koppelde ict aan didactiek, waardoor het een "TPK-opleiding" werd. Hieruit blijkt wat mij betreft niet dat het allemaal niet gelukt is, maar het bewijst hoe lastig het in de praktijk is om een goede koppeling en balans van inhoud, didactiek en technologie te vinden.

Tot slot presenteerde ik de resultaten van ons vragenlijstonderzoek naar TPACK op 2 verschillende pabo's in Nederland. Daarbij ging ik niet in op de TPACK-scores van de studenten, maar of je de resultaten van de vragenlijst kunt gebruiken om het TPACK-model te verifiëren. Door middel van verschillende analysetechnieken hebben we gekeken of we de 7 domeinen die in het TPACK-model zitten (TK, PK, CK, PCK, TPK, TCK, TPCK)  kunnen repliceren.

Het antwoord? Nee, slechts gedeeltelijk. TK en PK (dus kennis over ict in het algemeen en kennis over didactiek) lijken wel echt te onderscheiden componenten te zijn. CK niet: vakinhoudelijke kennis lijkt gekoppeld te zijn met PCK (vakdidactiek). Wellicht is dat te verklaren door het feit dat als (aanstaande) leerkrachten basisonderwijs over een bepaald domein nadenken ook direct nadenken hoe je daarover in de klas les geeft. Een groot deel van de TPK, TCK en TPCK items van de vragenlijst worden ook gezien als 1 cluster van vragen. Zelf denk ik dat het hier echt om TPACK gaat. Verder is er een duidelijk cluster met vragen te onderscheiden die wij "TPACK leadership" noemen. Het gaat daarbij om leraren (in opleiding) die anderen kunnen helpen om ict in het onderwijs te integreren en die een rolmodel voor anderen kunnen zijn. Daarnaast is er ook nog een cluster "Rolmodellen", maar daar gaat het om rolmodellen op de lerarenopleiding: de lerarenopleiders. Zij moeten een rolmodel zijn voor hun studenten als het gaat om ict in het onderwijs.

Mijn voorlopige conclusie? Het TPACK model zoals het nu gepresenteerd wordt gaat uit van de integratie van vakinhoud, (vak)didactiek en technologie en de kennis en vaardigheden die leraren nodig hebben om die integratie zo vorm te geven dat ze effectief onderwijs kunnen verzorgen. Dat is al een complex geheel dat niet onderschat moet worden. Ik denk echter dat een deel van het model nog geïntegreerder in elkaar zit dan het TPACK-model doet vermoeden. Als leraren ict in hun onderwijs willen integreren moeten zij niet alleen nadenken over wat ze willen onderwijzen en hoe ze dat willen doen, maar zullen ze moeten leren om automatisch aan het geheel van alle factoren te denken. En dat is een soort kennis/vaardigheid/inzicht die je niet alleen kan leren op de lerarenopleiding, maar vooral door het veel te doen in de praktijk.

Interessant was dat Gerald Knezek ook een presentatie verzorgde tijdens het symposium. Hij presenteerde de achtergrond van het Will Skill Tool model, waarbij hij onder andere aangaf dat TPACK wellicht aandacht besteed aan het "Skill-gedeelte", maar dat je bij integratie van ict in het onderwijs ook aandacht moet besteden aan de "Will" van leraren om daar mee bezig te gaan en de mate van aanwezige "Tools". Dit zijn aspecten die in het oorspronkelijke TPACK-model niet meegenomen worden. Kijken we echter naar de nieuwe factoren die uit het vragenlijstonderzoek naar voren komen (bijv. Leadership & Role models), dan lijkt het erop dat een deel van deze factoren misschien toch niet allemaal vergeten zijn (zij het dan impliciet).

VFO2011: Aandacht voor ICT in het onderwijs

Vandaag ben ik in Gent bij de studiedag "Aandacht voor ICT in het onderwijs" van het Vlaams Forum voor Onderwijsonderzoek. De dag begint met een keynote van Alfons ten Brummelhuis. Alfons is hoofd onderzoek bij Kennisnet en geeft leiding aan het onderzoeksprogramma naar het gebruik en het rendement van ICT.

De focus van Alfons vanmorgen is: waar moet uiteindelijk kennis/resultaten van onderzoek terecht komen? De docent/de praktijk moet er van profiteren! Maar leraarschap is uitermate complex. Ze moeten in een split second beslissingen nemen om in te spelen op wat er in de klas gebeurt. Maar zij voelen zich weinig ondersteund door onderzoek(ers). Wie wordt er dan wel wijzer van onderzoek?

Er is een kloof tussen onderzoek en praktijk. Onderzoekers doen vaak mooi werk, maar de praktijk vraagt zich af wat ze daar nu mee kunnen. Komt het misschien dat onderzoek gekoppeld is aan projecten waar geen kennisontwikkeling plaatsvindt? Onderzoek en kennisontwikkeling zouden wel naadloos aan elkaar verbonden moeten zijn. Probleem dat daarbij komt is dat onderzoek vaak versnipperd is en dat er verschillende kwaliteitscriteria toegepast worden. Is onderzoek dat gepubliceerd wordt in belangrijke Engelstalige tijdschriften van hoge kwaliteit? Of onderzoek dat direct iets oplevert voor de praktijk? Is de een beter dan de ander? Of is het de vraag hoe we dit beter in balans krijgen? Antwoord van Alfons: behoud het sterke, verbeter het zwakke. Sterk punt is volgens Alfons dat onderzoek gedaan wordt vanuit wetenschappelijke motieven en het zwakke deel is dat onderzoek gericht zou moeten zijn op het vermeerderen van kennis die de praktijk ten goede komt en dat dat nog niet voldoende naar voren komt.

Alfons laat dat de video “Kennisnet 4 in balans monitor 2011 aangepast” zien (link volgt later). Het 4 in balans model was een implementatiemodel, maar dat verschuift volgens Alfons nu naar het gebruik ter verbetering van het onderwijs en ter verhoging van het rendement van het onderwijs en het leren. De uitdaging is om de inzet van het gebruik van ICT in het onderwijs te versnellen door kennis te ontwikkelen voor de beantwoording van praktijkvragen. Alfons gebruikt de metafoor van de rups. De voorpoten van de rups lopen eerst een stuk vooruit, totdat het lijf langstrekt is. Dan moeten de achterpoten aansluiten zodat de rups verder kan lopen. Dat vertalend naar het onderwijs lijkt het vergelijkbaar met het model van Rogers (early adopters). Alfons zegt dat de laggards (en de late en early majority?) niet achterblijvers zijn, maar aanschuivers. En we hebben kennis nodig om dit proces goed te laten verlopen en wellicht tot een versnelling te komen.

Voor Kennisnet betekent dit dat Kennisnet een vraaggestuurd onderzoeksprogramma heeft, gericht op kennisontwikkeling over wat wel en niet werkt met ICT. Door het stapelen van kennis moet er dan gekomen worden tot zo hard mogelijk bewijs van wat wel en niet werkt. Vraaggestuurd betekent dat onderzoek begint met vragen over ICT in het onderwijs vanuit de school. De vraag wordt verhelderd door aan de hand van de componenten uit het curriculaire spinnenweb van Van den Akker na te gaan wat er precies bedoeld wordt. Op basis daarvan wordt een onderzoekbare hypothese geformuleerd door de school zelf (door het gebruik van deze ICT-toepassing verwacht ik te bereiken dat….). Dan pas gaan de onderzoekers het “meest bewijskrachtige design” van een interventie bedenken, waarbij het onderzoek het liefst een voor- en nameting heeft en waarbij een controlegroep betrokken is. De uitkomst van het onderzoek is zowel een wetenschappelijk rapport en een praktijkgerichte publicatie die gebaseerd is op dat wetenschappelijke rapport. Al gepubliceerde rapporten zijn te vinden op www.onderzoek.kennisnet.nl.

Tot nu toe is uit de onderzoeken te leren dat ICT zowel positieve (20% van de onderzoeken), neutrale (60% van de onderzoeken!) of negatieve (20% van de onderzoeken) opbrengsten kunnen hebben. Is dit teleurstellend? Volgens Alfons niet. Binnen scholen is samengewerkt aan een idee, waardoor ervaringen uitgewisseld zijn en de school als geheel gegroeid was in het denken over ICT in het onderwijs. Daarnaast weet je ook wat niet werkt, waardoor je andere scholen van dienst bent met het resultaat. Ook een neutraal resultaat hoeft niet opgevat te worden als een teleurstelling. Wat bijvoorbeeld blijkt is dat leerlingen misschien niet altijd meer of beter leren door ICT, maar dat ze wel gemotiveerder zijn om te leren.

Concluderende slide van Alfons

Alfons sluit af met de stelling dat ICT in het onderwijs geen optie meer is maar noodzaak. Daarbij moet de ambitie van leraren goed ondersteund worden door praktijkgericht onderzoek, waarbij we naast het ondersteunen van de voorhoede zeker de aanschuivers niet mogen vergeten. En dit vraagt om een slimme samenwerking tussen praktijk, beleid en wetenschap.

TPACK Master course: my students about TPACK

During the past couple of weeks my students and I worked on "Pedagogies for Flexible Learning supported by Technology", which can roughly be translated as TPACK.. After the lectures about Flexibility, Pedagogy and Technology we combined everything together and discussed the TPACK model. After this lecture the students had to post a message on their weblog in which they explain TPACK in their own words and reflect on the added value of TPACK. My students came up with some interesting thoughts and I will try to summarize them here.

Positive aspects of the TPACK framework and model

• The TPACK model makes teachers realize that you cannot just put content, pedagogy and technology together, but that it is really necessary to consider how to combine these three and think about the consequences of the choices you make. It makes you conscious about the connections between the several components. Or, as one of the students wrote "I was often trapped to learn more about how to work with the technologies rather than examining whether it is best suited or not with my lesson." And an other student wrote "It helps you to think explicitly about integration when designing a lesson and it gives you something to hold on when designing a lesson". 
• The TPACK model is useful for teachers because it is viewed from a teacher’s perspective and it helps teachers to think in a structured way about their teaching. The model is based upon the model of Shulman (1986) on PCK. The refleciton of one of the students: "I think that a lot of teachers can relate to this model, because they understand how important it is that the pedagogy and the content is integrated with each other. Also, teachers learn in teacher training that they should build upon prior knowledge. So they also like to learn new aspects based on their own prior knowledge, this way it is less ‘invasive’ then a model that they can’t relate to.". 
• TPACK is also closely related with teachers’ creativity. It is not merely about thinking out of the box with astonishing or unique thought or idea, but also how useful the idea is. When teachers decide to use the TPACK model they are free to use their creativity. I think for more experienced technology users this is an advantage of the model. The model gives them a structure to hold on while designing a lesson, but does not prescribe everything in detail. 
• Many students believe that TPACK should be introduced in teacher training. They indicate that we know that technology will keep changing. The elderly teachers didn’t get the opportunity to learn about technology during their own training. By introducing this model to teacher training they get familiar with the model and will use it when they start teaching. The pre-service teachers will become aware of the advantages and disadvantages of certain technologies and pedagogies. Teachers who become convenient with using different technologies and pedagogies for certain content teaching might become more flexible in using different approaches in teaching. This might increase student-centered, technology rich classrooms and flexibility in learning. 
• The element of context is an important aspect of TPACK. It considers that the educational context has a big influence on the implementation of TPACK. For instance, one of the students observed that "TPACK is not only owned by teachers in well developed countries where the framework is developed, but also owned by teachers in other third-world countries".

Some pitfalls
Several reflections were made about how to use the model. One of the students indicates that "The model does not indicate the process in the technology integration." and another student: "The model does not prescribe how teachers should use technology in their own practice, since there is no one best way of working. Instead it provides teachers with tools how to design a lesson and the aspects they need to think about.". This particular student sees this as a positive aspect of the TPACK model. On the other hand an other student wrote "The model itself does not prescribe what is good and what is wrong. When teachers use the model, they have to find additional information about integrating technology in the right way. For example information about which pedagogy fits with which technology. That can be discouraging for less experienced teachers or teachers who never worked before with the model.". An other student makes a remark that is linked with this: "How does a teacher now that he has created a good lesson with TPACK? I think that this seems to be a bit of a paradox, because the TPACK model itself seems to be a very stable and directing model". I think that this is one of the reasons that some students indicate that before teachers can use this framework they should learn more about it. This can be done during pre-service training, but also in professional development programs. But, as written by one of the students, "TPACK it is not just a guideline which contains all the possible answers. It is also not a simple model with phases you can follow.".

One of the students (who is also a teacher and has some experience with ICT-integration) offers an other way of thinking about TPACK development: "Maybe TPACK is a framework of the knowledge teacher should have and not a tool for professional development of teachers. Niess et. al. (2009) describe a development model of the TPACK framework with 5 stages of integrating technology into PCK:

1. Recognizing: teachers are able to work with technology and recognize the alignment of the technology with the subject area. The teachers do not integrate the technology in the lessons.
2. Accepting: Teachers develop an attitude about using technology within the subject area.
3. Adapting: teacher enact in activities that lead to a choice to adapt or reject teaching with technologies.
4. Exploring: teachers explore the possibilities of integrating technology in the lessons. They actively experiment with using technology.
5. Advancing: Teachers evaluate the results of the decision to integrate technologies.

The model of Niess et. al. (2009) might give more opportunities to think about the integration of ICT more as a process."

TPACK and the Curricular Spiderweb
During the study on Educational Science and Technology at the University of Twente each student learns about the "Curricular Spiderweb" (Van den Akker, 2003). 

The spiderweb illustrates the inter-connectedness of curriculum components and the vulnerability of the structure that connects them. At the core of the model is the rationale, through which all other components are connected: aims and objectives; content; learning activities; teacher role; materials and resources; grouping; location; time; assessment. The metaphor of the spiderweb emphasizes that within one curriculum the component accents may vary over time, but that any shift in balance will pull the whole "spiderweb" out of alignment. 

Some students indicated that the TPACK model is similar to the metaphor of the curricular spiderweb: by changing technology, everything else changes or in other words if you want to change something you have to address not only what you want to change, but you also have to think about the effect this has on other elements of the curriculum.

My students about TPACK...
I think my students did a very nice job in reflecting on the model. They can explain the model, those students who are teachers can reflect on their own practice based on the model and all students have some ideas about what it means to integrate ICT in teaching and learning. And even though I explicitly asked for ideas on the added value of TPACK, most of them were critical enough to say something about the implications, difficulties and drawbacks of the model. If you want to read their complete reflections, please visit their blogs! You can find these blogs on the right side of this blog.